Làng gốm Cổ Chiên

Bên bờ Bắc dòng Cổ Chiên đỏ nặng phù sa của tỉnh Vĩnh Long, từ lâu đã tồn tại một vùng làng nghề làm gốm độc đáo được mệnh danh là "vương quốc gốm đỏ".

Cách đây hơn một thế kỉ, người dân Vĩnh Long đã biết khai thác mỏ đất sét bên bờ sông Cổ Chiên để hình thành nên những làng nghề làm gạch ngói lớn nhất vùng đồng bằng sông Cửu Long. Vào khoảng những năm 80 của thế kỉ trước, người dân bắt đầu chuyển sang làm gốm dân dụng và gốm mĩ thuật.

Từ cầu Mỹ Thuận, nơi con sông Cổ Chiên tách dòng khỏi sông Tiền, kéo dài khoảng 30 cây số đến vàm sông Mang Thít, hơn 1.000 lò gốm mọc lên san sát trông như một thành phố cổ, thu hút hàng chục ngàn lao động.

"Vương quốc gốm đỏ" Cổ Chiên tồn tại bên bờ Bắc dòng Cổ Chiên.

Loại đất sét làm nên sản phẩm gốm Cổ Chiên nổi tiếng.

Một xưởng gốm ở Cổ Chiên.

Lò nung gốm Cổ Chiên.

Bên trong lò nung.

Đốt lò nung gốm bằng trấu (vỏ lúa).

Một điều đặc biệt thú vị là chỉ duy nhất gốm Cổ Chiên mới có những sản phẩm gốm thô không men màu nhưng vẫn ánh lên sắc đỏ pha mốc trắng rất đặc trưng. Chính điều này đã tạo cho gốm Cổ Chiên một vẻ đẹp riêng rất ấn tượng mà không sản phẩm gốm nào có được. Có lẽ vì thế mà tên gọi “vương quốc gốm đỏ” đã được hình thành.

Do các lò gốm nằm cạnh bờ sông nên việc vận chuyển đất sét thường bằng ghe thuyền, một loại phương tiện rất phổ biến ở vùng sông nước Vĩnh Long. Tùy theo mặt hàng mà người ta pha đất theo kĩ thuật riêng. Công đoạn pha đất rất quan trọng bởi nó quyết định đến sự thành công của mẻ gốm. Đất pha xong phải nhào nặn nhiều lần cho thật mịn tới mức chạm tay vào không dính thì mới đạt.

Sản phẩm gốm Cổ Chiên có màu đỏ đặc trưng.

Sản phẩm gốm mĩ nghệ Cổ Chiên.

Tượng Phật Di Lặc bằng gốm Cổ Chiên.

Gốm Cổ Chiên không làm theo phương pháp nặn như cách làm gốm thông thường mà đúc theo khuôn làm sẵn. Để đúc được một sản phẩm hoàn chỉnh, người thợ gốm phải trải qua mấy công đoạn cơ bản như sau. Đầu tiên là tạo khuôn bằng thạch cao, sau đó đến công đoạn “in”, tức cắt từng tảng đất sét có độ dày nhất định rồi đem ép vào khuôn. Mỗi phần của sản phẩm được “in” bằng những khuôn riêng, sau đó mới ghép lại thành sản phẩm hoàn chỉnh. Tiếp đến là công đoạn “xu”, tức chỉnh sửa và làm bóng sản phẩm bằng cách dùng một miếng bọt biển nhúng nước rồi vuốt nhẹ.

Sản phẩm sau khi được chỉnh sửa xong sẽ đem nung 7 ngày 7 đêm. Bốn ngày đầu nung với nhiệt độ từ 100 - 200OC. Đến ngày thứ năm tăng lửa, ngày thứ sáu “siết lửa” để đến ngày cuối cùng đạt được nhiệt độ 900OC. Sau đó, thợ lò sẽ ngưng đốt, trám kín lò bằng đất sét và để cho lò nguội dần cho đến lúc mở lò.

Hàng rào gốm đỏ Cổ Chiên.

Ngôi nhà ngũ giác độc đáo được làm hoàn toàn bằng gốm Cổ Chiên.

Là làng gốm nên Cổ Chiên có một công trình kiến trúc đặc sắc gần như có một không hai ở Việt Nam, đó là nhà gốm. Toàn bộ ngôi nhà, từ mái, hàng rào, những bức phù điêu, tường, cho đến cả những vật dụng trong nhà như bàn ghế, đi-văng… đều làm hoàn toàn bằng gốm đỏ.
Hiện nay, ngoài các sản phẩm dân dụng như chum, vại, nồi, niêu… các doanh nghiệp gốm ở Cổ Chiên còn sản xuất nhiều dòng gốm nghệ thuật như tranh, tượng, phù điêu, chậu hoa, đôn, lọ cắm hoa…

Sản phẩm gốm nghệ thuật của Cổ Chiên có giá thành khá cao, từ vài triệu cho đến vài chục triệu đồng. Tuy giá thành cao nhưng gốm Cổ Chiên vẫn được nhiều khách hàng ưa chuộng bởi vẻ đẹp tinh tế và sắc đỏ độc đáo riêng có của mình. Ngoài thị trường trong nước, gốm Cổ Chiên cũng đã có mặt tại nhiều nước thuộc Liên minh châu Âu (EU), Mỹ, Đài Loan, Hồng Kông, Hàn Quốc, Nhật Bản…

Cuộc sống của người dân Cổ Chiên từ bao đời nay đã gắn liền với nghề gốm.

Gốm đỏ ra lò.

Hiện nay, để đáp ứng nhu cầu ngày càng cao của thị trường, nhiều doanh nghiệp gốm ở Cổ Chiên đã bắt đầu chú ý đầu tư cải tiến kĩ thuật, đổi mới kiểu dáng, mở rộng cơ sở sản xuất theo hướng công nghiệp, tìm kiếm mở rộng thị trường… Nhờ đó, mỗi năm, gốm Cổ Chiên không chỉ thu được một nguồn lợi lớn mà còn tạo điều kiện công ăn việc làm cho hàng chục nghìn lao động trong vùng, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội cho địa phương theo hướng bền vững và lâu dài./.